Column

De kunst van het gevouwen en ongevouwen werken

Deze column is geschreven door Ingmar Vlogman, deelnemer van de Masterclass Gebiedsontwikkeling van Wijkmakers. In de masterclass onderzoeken we, aan de hand van de casus Niemeyer, hoe professionals in gebiedsontwikkeling leren van hun eigen praktijk en van elkaar. De column kent zijn oorsprong in de opdracht ‘Unfolded’ die onderdeel uitmaakt van de masterclass. Unfolded is ongevouwen — nog niet gevormd door hoe het 'hoort'. Het betekent dat je onbelemmerd vooruit durft te kijken en te denken. Ingmar beantwoordde deze opdracht met zijn reflectie op wat hij leerde over creativiteit, regels en de kunst van het ‘gevouwen’ en ‘ongevouwen’ werken, aan de hand van een ontmoeting met John.

John: de architect die geen architect kon zijn

Vorig jaar heb ik John ontmoet, een goede vriend van mijn schoonmoeder. Als tiener was John creatief en al vroeg gefascineerd door ontwerpen en gebouwen, architect worden was dus logisch. Dus ging John architectuur studeren en is daarna als architect gaan werken in Amsterdam.  

Maar John heeft ook een aversie tegen regels en procedures. Hij wil dingen bedenken, dingen maken. Hij werkt vlug, met volle overgave, graag alleen, en bijna volledig varend op intuïtie. Door zijn onbevangenheid kon hij niet door de nodige hoepels springen om de door hem gemaakte ontwerpen te realiseren.

"Hij is een architect die geen architect kon zijn"

In plaats daarvan is hij boeddhist geworden en terug naar Northumberland verhuisd, waar hij zijn geld verdient met het verhuren van een ecologisch opgezet huisje en de verkoop en expositie van verschillende soorten kunstprojecten. Het huisje is door hem ontworpen en gebouwd, en behalve de regels die de gemeente hem oplegde (althans de regels die hij echt niet kon negeren) heeft hij alles onbelemmerd kunnen bepalen.

Hoewel je in John een martelaar van het individualisme zou kunnen zien, is dat niet mijn bedoeling. Er is ook veel op mensen zoals John aan te merken, want als iedereen zo was zouden we weinig gedaan krijgen in onze samenleving. Maar we hebben wel mensen zoals John nodig, om ons te herinneren dat we niet altijd volgens dezelfde procedures op dezelfde werkwijzen de dingen te doen die we altijd al doen, met soms als enige reden ‘omdat we het altijd zo gedaan hebben.’ We hebben mensen als John nodig om ons eraan te herinneren dat vernieuwing begint met ongehoorzaamheid.

John in de praktijk

Ik werk nu een maand voor Bureau Buitendienst. Dit is mijn tweede baan en mijn eerste baan in de praktijk. Hiervoor was ik onderzoeker aan de universiteit, een heel ander soort werk. Enigszins noodgedwongen ben ik daarom met een vrij open vizier begonnen aan de eerste projecten. Ik wist ook echt niet zo goed wat ik kon verwachten, dat maakt unfolded beginnen makkelijker. Toch nam ik bepaalde vooroordelen of verwachtingen mee. 

Voor mijn werk bij de universiteit werkte ik ook veel samen met bewoners en lokale ondernemers en organisaties, bijvoorbeeld door samen met ze na te denken over grote, tot de verbeelding sprekende toekomstige projecten in hun wijk of stad. Een soort voorontwerp, denk aan het in kaart brengen van ideeën en kennis door middel van schetssessies etc. Hierdoor ontstond er een enigszins romantisch beeld van de bewoner: mensen die veel hart voor hun buurt hebben met veel ‘tacit knowledge’. Die kennis wilde ik beter kunnen activeren, en dat kon ook in de workshops die georganiseerd werden voor dit doel.

Maar als het ging om vervolgens de ideeën en ontwerpen van bewoners tot concrete plannen uit te werken (in een later stadium), liep dat toch vaak vast. De onbevangen creativiteit en openstelling à la John die ik ook veel in bewoners zag, paste vaak niet goed in de wensen van ontwikkelaars en overheden die kaders, regels, doelen, en budgetten hadden.

"De truc is dan om te weten wanneer je je ontvouwde zelf kan zijn en wanneer je even, misschien met tegenzin, een tijdje gevouwen door de hoepels moet springen"

En misschien nog wel belangrijker als gebiedsontwikkelaar: de ongevouwenheid van bewoners en lokale ondernemers kunnen vangen en die zonder inhouds- en creativiteitsverlies te hervormen tot een presenteerbaar, ‘netjes’ gevouwen plan.